İşçilik alacakları

İşçi̇li̇k Alacakları Ve Tazmi̇nat Çeşi̇tleri̇ Nelerdi̇r?

İşçi alacakları 4857 sayılı İş Kanunu’nda düzenlenmiştir. Feshe bağlı veya feshe bağlı olmayan işçilik alacakları olarak ikiye ayrılır.

Feshe bağlı alacakların talebi için -kıdem tazminatı, ihbar tazminatı- iş sözleşmesinin son bulması gerekir. Feshe bağlı olmayan alacaklarda ise -ücret, fazla mesai, hafta tatili- iş sözleşmesinin son bulmasına gerek duyulmaksızın talep edilebilir.

Feshe Bağlı İşçi̇li̇k Alacakları Nelerdir?

• Kıdem tazminatı
• İhbar tazminatı
• Yıllık izin ücreti
• Kötü niyet tazminatı

Feshe Bağlı Olmayan İşçi̇li̇k Alacakları Nelerdir?

• Fazla mesai
• Hafta tatili
• Ücret

İş Güvenli̇ği̇ Kapsamına Nasıl Girer?

İşçinin iş güvenliği kapsamına girmesi için:

• İşyerinde 30 veya daha fazla işçi çalışıyor olması gerekir.
• İşçinin en az 6 ay boyunca o işyerinde çalışıyor olması gerekir.

İş güvenliği kapsamına giren işçinin işe iade açma davası açma hakkı olur, işçi yukarıdaki şartları taşımıyorsa iş güvenliği kapsamına girmez. Eğer işçi iş güvenliği kapsamına girmiyorsa işe iade davası açamaz ancak kötü niyet tazminatı açabilir.

Feshe Bağlı İşçi̇li̇k Alacakları Nelerdir?

1-KIDEM TAZMİNATI

İş sözleşmesi belirli hallerde sona eren işçiye (veya mirasçılarına) duruma göre aynı veya farklı işverenler nezdindeki hizmet süreleri dikkate alınarak ödenmesi gereken bir miktar paradır.

İşçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için;

• 4857 sayılı iş kanuna göre işçi olmalıdır.
• Aynı işverenin işyerinde veya işyerlerinde en az bir yıl çalışmış olmalıdır.
• İş sözleşmesi belirsiz süreli olmalıdır. Ancak işverenin belirli süreli iş sözleşmesi bitiminden önce haksız yere sözleşmeyi feshetmesiyle işçi kıdem tazminatına hak kazanır.

Kıdem Tazmi̇natı Ödenecek Haller Nelerdir?

• İşçinin ölümü
• İşçinin m.24 uyarınca haklı nedenle feshi
• İşverenin haksız olarak iş sözleşmesini feshi
• İşçinin muvazzaf askerlik nedeniyle feshetmesi
• Yaşlılık, emeklilik veya malullük nedeniyle fesih
• Kadın işçinin evlilik nedeniyle, evlenme tarihinden itibaren bir yıl içinde feshetmesi
• 1 yıl olan sigortalılık süresini ve 3600 gün olan prim ödeme gün sayısını tamamlamasına rağmen yaş koşulu nedeniyle emeklilik hakkını kazanamamış olsa bile kendi isteği ile işçinin sözleşmeyi feshi halinde

Kıdem Tazmi̇natı Ödenmeyecek Haller Nelerdir?

• İşçinin rızaen işten ayrılması, istifa etmesi
• İş sözleşmesinin işveren tarafından haklı nedenle feshi halinde

HESAPLANMASI

İşçinin çalıştığı her bir yıl için 30 günlük giydirilmiş ücret miktarında tazminat verilir. Miktar hesaplanırken işçinin aldığı en son ücret dikkate alınır. Örneğin: 5 yıl çalışmış ve son giydirilmiş ücreti 4.000 Türk lirası olan işçinin alacağı kıdem tazminatı 5.000 x 5= 25.000 Türk lirasıdır. Ayrıca tazminat için belirlenen süre fesih tarihinden itibaren 5 yıldır.

2-İHBAR TAZMİNATI

Belirli süreli iş sözleşmesini feshetmek isteyen taraf diğer tarafa kanunda belirtilen bildirim süreleri içerisinde durumu karşı tarafa bildirim yaparak iş sözleşmesini feshedebilir. Süreler iş kanunun 17.maddesinde belirtilmiştir.

Madde 17:“Belirsiz süreli iş sözleşmelerinin feshinden önce durumun diğer tarafa

bildirilmesi gerekir.

İş sözleşmeleri;

a) İşi altı aydan az sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak iki hafta sonra,

b) İşi altı aydan birbuçuk yıla kadar sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak dört hafta sonra,

c) İşi birbuçuk yıldan üç yıla kadar sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak altı hafta sonra,

d) İşi üç yıldan fazla sürmüş işçi için, bildirim yapılmasından başlayarak sekiz hafta sonra,

Feshedilmiş sayılır.

Bu süreler asgari olup sözleşmeler ile artırılabilir”

Kanunda belirtilen bu sürelere işçinin veya işverenin uymaması halinde ihbar tazminatına işçi veya işveren hak kazanır.

HESAPLANMASI

Madde 17’ye göre işçinin ihbar süresi tespit edilip sözleşmenin fesih tarihindeki işçinin giydirilmiş ücreti baz alınarak işçinin günlük kazancı ile ihbar gün sayısı çarpılarak ihbar tazminat miktarı bulunur. İşçi alacaklarından biri olan ihbar tazminatı için zamanaşımı süresi fesih tarihinden itibaren 5 yıldır.

3-YILLIK İZİN ÜCRETİ

4857 sayılı iş kanunun 53.maddesinde düzenlenmiştir.

Madde 53: “İşyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir. Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemez.

Niteliklerinden ötürü bir yıldan az süren mevsimlik veya kampanya işlerinde çalışanlara

bu Kanunun yıllık ücretli izinlere ilişkin hükümleri uygulanmaz.

İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi;

a) Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara ondört günden,

b) Beş yıldan fazla onbeş yıldan az olanlara yirmi günden,

c) Onbeş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara yirmialtı günden,

Az olamaz. Yer altı işlerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izin süreleri dörder gün arttırılarak uygulanır.

Ancak onsekiz ve daha küçük yaştaki işçilerle elli ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi yirmi günden az olamaz.

Yıllık izin süreleri iş sözleşmeleri ve toplu iş sözleşmeleri ile artırılabilir.”

İşçinin bu hakkından yararlanması için en az bir yıl çalışmış olması gerekir. Bu hakkın işveren tarafından kullandırılması gerekir. Kullandırılmazsa birikir ve iş sözleşmesi sona erdiğinde kullanılmayan yıllık izinler işçi tarafından işverenden talep edilebilir. Feshe bağlı olduğu için talep için sözleşmenin sona ermesi gerekir.

Kanun maddesinde işçinin çalıştığı yıla göre izin süreleri belirtilmiştir.

• Bir beş yıl arası (beş dahil) on dört günden,
• Beş yıl on beş yıl arası (on beş dahil değil) yirmi günden,
• On beş yıl (on beş dahil) ve daha fazlası yirmi altı günden az olamaz.
• İşçi bu hakkından vazgeçemez.

4-KÖTÜ NİYET TAZMİNATI

İş güvenliği kapsamına girmeyen işçiler işe iade davası açamazlar, işverenin haksız feshi nedeniyle mağdur olurlar ancak bir diğer işçilik alacağı olan kötü niyet tazminatı talep edebilirler.

Kötü niyet tazminatı talep etmek için iş sözleşmesinin belirsiz süreli olması gerekir.

Kötü niyet tazminatına hükmedilirse bildirim süresinin üç katı tutarında tazminat ödenir. Ayrıca fesih için bildirim süresine uyulmadığı durumlarda ihbar tazminatı da hükmolunur. İşçilik alacaklarında tazminat konusu biraz karışık olduğu için iş hukuku alanında uzman bir avukattan yardım almak büyük önem arz eder.

Feshe Bağlı Olmayan İşçi̇li̇k Alacakları Nelerdir?

1-FAZLA MESAİ ÜCRETİ

4857 sayılı iş kanunu madde 63’e göre genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırk beş saattir.

Kanunun 41.maddesinde ise fazla mesai düzenlenmiştir.

Madde 41: “Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir. Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırkbeş saati aşan çalışmalardır.”

Maddede de görüldüğü üzere haftalık kırk beş saati aşmakla fazla mesai olur. İşçi fazla mesaiye kaldığı durumda işçiye bu fazla çalışma saati kadar normal çalışma ücretinin %50 fazlası ödenmesi gerekir.

Eğer iş sözleşmesinde haftalık mesai saati örneğin 30 olarak belirlenmişse, 30 saati aşan ve kırk beşe kadar olan saatler için %25 fazla ücret ödenir.

İşçinin işverenden bu hakkını talep etme hakkı vardır. Talep için sözleşmenin son bulmasına gerek yoktur.

Ayrıca günlük mesai en fazla 11, gece mesaisi en fazla 7,5 saat olur. Aşan kısım için fazla çalışma ücreti ödenir.

2-HAFTA TATİLİ ÜCRETİ

İşçilerin haftada 24 saat dinlenme hakkı vardır. Buna hafta tatili denir. İşçi bu 24 saatte dinlenir, işçinin dinlendiği hafta tatilinde işveren o gün için de ücreti yatırmak zorundadır. İşçinin hafta tatilinde çalışması durumunda işçi çalışılan günün ücreti ile varsa fazla çalışma yevmiyesi alma hakkı doğar.

İşçinin hafta tatil ücreti talebi için sözleşmesinin sona ermesine gerek yoktur çünkü hafta tatil ücret feshe bağlı olmayan bir işçilik alacağıdır.

Zamanaşımı süresi 5 yıldır ve hafta tatilinin olmasıyla borç muaccel olur bunda itibaren süre işlemeye başlar.